U Crnoj Gori tokom prošle godine korupcija je ostala problem u zemlji, a Vlada nije efikasno sprovodila zakon koji predviđa krivične kazne za zvaničnike odgovorne za korupciju, upozorili su sinoć iz američkog Stejt departmenta. Američki državni sekretar Entoni Blinken je kasno sinoć po našem vremenu objavio godišnji Izvještaj o stanju ljudskih prava i sloboda, koji sadrži i detaljan osvrt na Crnu Goru. Do početka decembra prošle godine na čelu crnogorske vlade bio je Duško Marković.

Prema predstavljenom izvještaju, parlamentarni izbori 30. avgusta bili su konkurentni i održani su u polarizovanoj atmosferi zbog pitanja religije i nacionalnog identiteta. Američke diplomate pominju i ocjene posmatračke misije OEBS-a da su izbori bili generalno transparentni i efikasni, ali je naglašeno da je vladajuća stranka stekla nedopustivu prednost zloupotrebom položaja i državnih resursa i dominatnim medijskim izvještajima, što je podrilo kvalitet informacija koje su bile dostupne biračima.

– Među značajnim problemima kada je riječ o ljudskim pravima u Crnoj Gori spadaju navodi o mučenju od strane državnih vlasti, proizvoljna hapšenja i pritvaranja, ozbiljni problem sa pravosuđem, proizvoljno ili nezakonito uplitanje u privatnost, ozbiljna ograničenja slobode izražavanje, značajno miješanje u slobodu mirnog okupljanja i udruživanja, ozbiljna djela korupcije, krivična djela nasilja ili prijetnje nasiljem protiv osoba sa invaliditetima, pripadnika nacionalnih, rasnih i etničkih manjina i krivična djela koja obuhvataju nasilje ili prijetnje nasiljem protiv pripadnika LGBT zajednice – navedeno je, između ostalog, u izvještaju.

Upozoreno je da je nekažnjivost i dalje problem, a da vlada nije mnogo uradila na tome da identifikuje, istraži, krivično goni ili kazni zvaničnike odgovorne za kršenje ljudskih prava.

Takođe se navodi da u Crnoj Gori nije bilo izvještaja da su vlada ili njeni agenti počinili proizvoljna ili nezakonita ubistva, niti da je bilo prijavljenih nestanaka za koje su odgovorne vlasti. Međutim, piše da je bilo izvještaja u kojima se tvrdi da je policija mučila osumnjičene i da je u zatvorima i pritvornim centrima širom zemlje bilo prebijanja, iako su te mjere zabranjene Ustavom i zakonima. Posebno je pomenut slučaj Jovana Grujičića iz Podgorice, za koga se tvrdi da je bio mučen u policiji.

– Vlada je krivično gonila pojedine policajce i zatvorske čuvare koji su optuženi da su prekoračili ovlašćenja, ali je bilo odlaganja u sudskim postupcima. Nevladine organizacije prijavile su da je nekoliko policajaca, za koje je utvrđeno da su odgovorni za kršenje pravila službe, uključujući prekomjernu upotrebu sile, ostalo na dužnosti – piše u američkom izvještaju.

Takođe, potencirano je da ima izvještaja o lošim uslovima u zatvorima i pritvornim centrima. U izvještaju se, između ostalog, navodi i da je tokom protesta u junu prošle godine u Budvi policija povremeno upotrebljavala prekomjernu silu kada je privodila demonstrante, da je tadašnja opozicija osudila policijsku brutalnost i podvukla da se zemlja kreće od autokratije do nasilne diktature. U izvještaju se ukazuje na ocjene nevladine organizacije MANS da su događaji u Budvi i drugim gradovima predstavljali flagrantno, brutalno policijsko nasilje protiv građana.

Stejt department napominje i da su nevladine organizacije i kancelarija Ombudsmana navele da su vlasti bile uključene u širok spektar proizvoljnih hapšenja tokom sprovođenja mjera Ministarstva zdravlja za sprečavanje širenja virusa korona. Posebno je pomenut primjer privođenja vladike Joanikija i još osam sveštenika Srpske pravoslavne crkve 12. maja 2020. zbog uloge u organizovanju litije u Nikšiću, uprkos vladinoj zabrani javnih okupljanja.

S druge strane, napominje Stejt department, nedugo poslije toga, policija nije preduzela akciju da pritvori ili uhapsi učesnike velike proslave Dana nezavisnosti 21. maja, uprkos obilju video i fotografskih dokaza da građani nijesu poštovali odluku Nacionalnog koordinacionog tijela (NKT) da se zabrane javna okupljanja.

U dijelu izvještaja koji se odnosi na slobodu izražavanja i medija, Stejt dipartment ocjenjuje da su te slobode garantovane Ustavom, a da je vlada generalno poštovala ta prava.

– Međutim, neriješeni napadi na novinare, političko miješanje u javni servis, kampanje blaćenja koje su sprovodili provladini tabloidi, i nepravedni tretman i ekonomski pritisak ministarstava i agencija protiv nezavisnih i proopozicionih medija i dalje su značajan problem – ukazano je u izvještaju.

U dokumentu Stejt department piše i da je korupcija i dalje bila problem u zemlji, a da vlada nije efikasno sprovodila zakon koji predviđa krivične kazne za zvaničnike odgovorne za korupciju. Naglašava se da je tokom 2020. godine bilo brojnih izvještaja o korupciji u vladi, i da su zvaničnici često bili odgovorni za koruptivne radnje, ali da za to nijesu bili kažnjeni.

– Javnost je ukazivala na korupciju u praksi zapošljavanja zasnovanoj na ličnim odnosima ili političkim vezama, smatrajući je endemskom u vladi i na drugim mjestima u javnom sektoru na lokalnom i državnom nivou. Naročito u oblastima zdravstvene zaštite, visokog obrazovanja, pravosuđa, carine, djelovanja političkih stranaka, policije, oružanih snaga, urbanog planiranja, građevinske industrije i zapošljavanja. Korupcija i nisko povjerenje u vladine institucije bila su glavna pitanja na parlamentarnim izborima 30. avgusta prošle godine – istaknuto je u izvještaju.

Izvještaj o ljudskim pravima američki Stejt department objavljuje poslednjih 45 godina. Taj dokument obuhvata procjenu stanja međunarodno priznatih pojedinačnih, građanskih, političkih i radničkih prava, utvrđenih u Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima i drugim međunarodnim sporazumima.

M.V.

---

Potrebne reforme u sudstvu
Osvrćući se na stanje u pravosuđu, Stejt department navodi da je crnogorska vlada prošle godine izrazila podršku sudskoj nezavisnosti i nepristrasnosti, ali da su pojedine nevladine i međunarodne organizacije i pravni eksperti ustvrdili da su politički pritisak, korupcija i nepotizam uticali na tužioce i sudije. Ocjenjuje se da je proces imenovanja sudija i tužilaca i dalje u jednoj mjeri ispolitizovan, iako je Ustavom i zakonima predviđeno da Tužilački savjet bira tužioce, a Sudski sudije.
U izvještaju Stejt departmenta se navodi i da ima kredibilnih tvrdnji da je crnogorska vlast pokušala da zloupotrijebi sredstva međunarodnih agencija za sprovođenje zakona u politički motivisane svrhe kao odmazdu protiv određenih pojedinaca koji su van zemlje. Podsjeća se da je Komisija Interpola za kontrolu međunarodnih naloga za hapšenje usvojila žalbu koju je podnio biznismen u bjekstvu Duško Knežević i povukla nalog za njegovo hapšenje izdat u januaru 2019. godine. Piše i da je specijalni tužilac optužio Kneževića za nekoliko krivičnih djela, među kojima su organizovanje kriminalne grupe, pranje novca i utaju poreza, a da je biznismen koji je pobjegao u London optužio crnogorskog predsjednika Mila Đukanovića za korupciju, tvrdeći da je nalog za njegovo hapšenje izdat pod pritiskom bliskih Đukanovićevih saradnika i njegove familije, koje je optužio da pokušavaju da preuzmu kontrolu nad njegovom kompanijom i imovinom.


Blage kazene za porodično nasilje
U izvještaju Stejt dipartmenta navodi se i da se nasilje u porodici uglavnom kažnjava novčanom ili jednogodišnjom zatvorskom kaznom.

– Prema izvještajima nevladinih organizacija, osobe koje su preživjele porodično nasilje nastavile su da imaju poteškoće u procesuiranju njihovih slučajeva u pravosudnom sistemu, promovišući atmosferu nekažnjavanja nasilnika. Ovaj problem je dodatno bio komplikovan ograničenjima koja se postavljaju u odnosu na tužioce i sudove zbog epidemije virusa korona. U nekim slučajevima policija je brzo odbacila navode o porodičnom nasilju, posebno za mlade parove, napominjući da će problemi biti riješeni vremenom. Čak i kada se njihovim slučajevima sudilo na sudu i kada su dobili presudu u svoju korist, žrtve su uočavale da su kazne izrečene počiniocima bile blage i da su u njima dominirale uslovne i novčane kazne. Dugotrajna suđenja, ekonomska zavisnost, društvene norme i nedostatak alternativnog smještaja često su primoravali žrtve i počinioce da nastave da žive zajedno – piše u izvještaju.